İlk Türkçe Sözlük Nedir?
İlk Türkçe sözlük Divan-ı Lügat’it Türk’tür. 1072-1074 seneleri arasında Kaşgarlı Mahmud tarafından kaleme alınmıştır. Genel kültür alanının önemli konularından olan kitap ve yazarı hakkında aşağıda bilgi verilmiştir:
Kaşgarlı Mahmud
Doğum yeri ve yılı hakkında çeşitli rivayetler bulunsa da 1008 yılında doğduğu tahmin edilmektedir. Buna istinaden UNESCO doğumunun bininci yılı vesilesiyle 2008 yılını Kaşgarlı Mahmud yılı ilan etmiştir. Karahallı’ların başkenti olan günümüzde ise Doğu Türkistan sınırlarında yer alan Kaşgar şehrinde doğduğu kesin olmasa da orada eğitim gördüğü kesindir. İslam’ı devletin resmi dini haline getiren Saltuk Buğra Han tarafından yaptırılan medreselerde eğitim görmüş; astronomi, matematik, Arapça ve Farsça öğrenmiştir. Ama onun ilgisini cezbeden Türkçe ve Lehçeleri olmuştur. Öyle ki bu ilgisi onun ileriki yıllarda ilk Türk dil bilimcisi ve halk bilimcisi olarak anılmasına vesile olacak çalışmalarına başlaması için harekete geçmesine yardım etmiştir. Kaşgarlı Mahmud’un sultanın ailesinden bir şehzade olduğu ama onun saltanatı istemeyerek bilim insanı olmayı tercih ettiği rivayet edilmiştir. Öyle ki on beş yıl boyunca diyar diyar gezmiş ve Türk toplumlarını gözlemlemiş ve onların destanlarını, deyişlerini dinlemiştir. Daha sonra memleketi Kaşgar’a dönmüş ve kendi adıyla kurulan medresede hocalık yapmıştır. Kesin olmamakla birlikte 1100 yılında öldüğü tahmin edilmektedir.
Divan-ı Lügat’it Türk
Türkçe, Türk Dilleri Sözlüğü demektir. Arapların Türkçe öğrenmesini sağlamak amacıyla Arapça kaleme alınmıştır. Dönemin yaygın söylemlerinden biri olan Arapçanın Türkçeden daha üstün olduğuna cevaben yazılmıştır. İki bölümden oluşur. İlk bölüm dil bilgisi kurallarını içerirken, ikinci bölüm sözlüktür. 9000 civarı sözcük bulunmaktadır. Sözcükler derinlemesine açıklanmış hatta örnek cümleler içerisinde kullanılarak günlük yaşamda kullanış da gösterilmiştir. Kitapta ayrıca bir dünya haritası ve Uygur, Oğuz gibi Türk toplumlarının yaşayışları hakkında da bilgiler mevcuttur.
